Zinvol verval - geschiedenis op school

Er komt bij mij weer af en toe wat filosofie voorbij. Dat heeft zware gevolgen, bijvoorbeeld dat de geschiedenis weer een stukje minder evident is. Hoe vaak heb ik mensen niet horen verkondigen dat we 'geschichtlich' zijn en dat we alles moeten begrijpen vanuit de 'historische context'? En nu wordt dat zomaar weer aangevochten. Niet dat er geniale historici zijn die de deconstructie zelf plegen. Daarvan is me tenminste niets bekend. Historici hebben daarbij ook geen enkel belang. Zij zitten nog op de troon en kijken welwillend neer op de geografie, de talen, de gamma's en de beta's.

Voor hen ligt de canon, een reeks momenten of perioden in hoofdzakelijk Europa die om didactische redenen beperkt is gehouden. Daaromtrent moeten enkele samenhangen ter harte worden genomen. Te verwachten valt dat de nieuwe generatie deze canon zal verwerken als zware kost, waardoor de rest van de geschiedenis als te zwaar terzijde zal worden geschoven. Het beeld dat blijft hangen is dat van canon - 'concreet' feit - verklaring.

Wat voorgoed verdwijnt is de zin van wat gebeurd is. Verklaring betekent niets anders dan de andere feiten die tot oorzaak worden verklaard van dit feit. Daardoor dreigt een teveel aan feiten, complexe feiten zelfs. Didactisch niet handig! De zin van wat gebeurd is - te subjectief, te particulier! Over blijft een staketsel waarvan niemand nog weet wat de zin ervan is, omdat de zin eruit weggefilterd is.

Zou iemand bij deze ruïne nog vragen mogen stellen, dan zou hij misschien kunnen vragen naar de zin. De zin van de gepresenteerde feiten, de betekenis van dat alles voor ons, voor de mensen in andere tijden, voor de toekomst etc etc. Is dat filosofie? Wetenschap? Levensbeschouwing? Politiek? Onder de huidige omstandigheden zou dat niets minder betekenen dan een verdoeming. Al die zaken hebben minder status dan geschiedenis zelf.

Zou er nog een moment komen waarop de geschiedenis zich over zichzelf mocht buigen, dan zou ze eens kunnen gaan praten over de volgende vragen:

1. Hoezeer zitten we nog opgescheept met het messianisme, modellen van bevrijding?
2. Is de geschiedkunde werkelijk bereid haar ziel te verkopen aan de neutraliteit, de dingen en getallen?
3. Hoe kunnen we rechtstreeks in gesprek gaan met het verleden, met ons collectieve geheugen?
4. Hoe ontsnapt de geschiedenis aan de filosofie die haar sinds Kant en Hegel zo in de kladden heeft gegrepen?

Nota bene, ik voer geen pleidooi voor filosofie, ik zie ook wel dat er vanuit de geschiedenis een enorm wantrouwen heerst jegens de filosofie ('woordkramerij!'). Dat pleidooi zou maar averechts werken. Ik wacht simpelweg het moment af waarop de geschiedkunde zich nog verder heeft verdund tot enkele rationalistische sjablonen en vertrouw erop dat het verlangen naar het denken dan vanzelf zal toeslaan. Verelendung.