De filosofie van Levinas laat ons niet los. Het lijkt soms of hij ons verantwoordelijk wil maken voor onze verantwoordelijkheid, en daarmee voor het zijn inclusief alles aan gene zijde van dat zijn.
Maar dat is nu juist niet zijn bedoeling.
Ik ben verantwoordelijk, zegt hij, het gaat er niet om dat we de ander verantwoordelijk maken.
Maar wie of wat is die ik, wanneer het nog niet het subject is? De interpretatoren fietsen heen en weer tussen zelf, ervaring, gebeurtenis, verschijning, allemaal termen die we bij Levinas wel aantreffen. Maar het is hoe dan ook een denken in asymmetrie. Ik ben verantwoordelijk voor de ander, wat niet gelijk staat met, niet kan worden uitgeruild tegen, de verantwoordelijkheid van de ander voor mij.
Hoe kunnen we vermijden dat 'ik' dan het algemene ik wordt, het ik van de taal waarin we bijvoorbeeld Levinas gaan opvatten als een paradigma of exemplum van de ethiek? Of mijn ik, God verhoede het...
En hoe kunnen we vermijden dat we in de plaatsvervanging en het gijzelaarschap ons verantwoordelijk voelen voor het ik van de ander, waarmee de hele asymmetrie wordt vervangen door een wederzijdse asymmetrie, die niet meer te onderscheiden is van symmetrie?
Problemen, problemen... Mocht ik denken dat ik Levinas achter me had gelaten en kon reduceren tot een comfortabele inspiratiebron die kon worden vertaald in programma's, mocht ik genieten van de pijn waarin ik me rondwentel door de blessure van mijn narcisme doordat het ik zelf verantwoordelijk wordt gesteld voor zijn verantwoordelijkheid, nu is dat niet meer vanzelfsprekend.
Laat ik nog een keer proberen, voordat ik weer in AE duik, mijn kwestie te formuleren. Waarin onderscheidt (onderscheid?) ik me van het ik, wat is er precies niet exemplarisch aan mijn verantwoordelijkheid? Hoe kan ik me aan u vertonen zonder dat u me reduceert tot algemene betekenis, een strekking, een boodschap die u met uw ik kunt overnemen?
Marc zegt:
BeantwoordenVerwijderenWat zit jij toch anders in elkaar dan ik! Waar jij zegt: 'problemen, problemen', zie ik die niet. Wat Levinas over 'ik' zegt, betrek ik uiteraard wel op mezelf, maar als hij zegt dat het hier gaat over een situatie die voorafgaat aan het subject, besef ik dat ik het me niet te gemakkelijk moet maken. Het gaat niet zomaar over mij, het gaat over een moment waarop ik geraakt word door de ander, zonder ik me bewust ben van mezelf. Ik weet niet precies wat ik me erbij moet voorstellen, maar ik schort mijn zelfbeeld op. Dit ben ik, maar naakter, kwetsbaarder, zonder gedachten. Alle comfort is weg, alles wat ik over mezelf weet, waar ik tevreden over ben of niet, dat telt niet mee. Ik word niet aangesproken op wat ik kan, waar ik ervaring in heb, allemaal los daarvan.
Dat is oncomfortabel. Er is geen programma van te maken, er is geen balans. Over die verantwoordelijkheid heeft Levinas het. Een flits.
Voor mij is dit genoeg, voor jou niet. Jij spit verder, ik lees weer een ander boekje.